Ảnh Bìa: 132369 từ Pixabay

Gò-đất-và-đồng-cỏ là một kiểu cấu trúc địa hình. Trong đó, đồng cỏ là nơi có nhiều điều kiện ưu đãi để sinh sống, nhưng địa hình có đặc tính phòng thủ kém. Điểm yếu này được bù đắp bởi vai trò của gò đất. Trên gò đất cao, một tòa lâu đài bằng đá được xây dựng làm nơi phòng thủ cho các cư dân trên đồng cỏ. Khi bị xâm lược, cư dân sẽ rút về tòa lâu đài, đồng thời chiếc cầu nối duy nhất giữa đồng cỏ và gò đất lúc này cũng đóng lại. Tọa lạc trên địa hình dốc giúp tòa lâu đài trở thành nơi bất khả xâm phạm. Và khi những kẻ xâm lược đã chán nản bỏ đi, cư dân lại quay về đồng cỏ để tiếp tục sinh sống.

Cấu trúc này là một sáng kiến đột phá về kỹ năng phòng thủ của người Châu Âu vào thời trung cổ.

Cấu trúc gò đất và đồng cỏ. Nguồn ảnh: George Ghidrai

Trong đối thoại, gò-đất-và-đồng-cỏ là một kiểu cấu trúc lập luận. Người nói đặt lòng tin vào phát biểu đồng-cỏ. Phát biểu này thường khó biện hộ nếu đào sâu vào chi tiết. Nên mỗi khi cảm thấy không biện hộ được suy nghĩ của mình, người nói sẽ dùng phát biểu gò-đất để phòng thủ. Phát biểu gò-đất thường là một phát biểu có tính phổ quát hay hiểu-sao-cũng-đúng. Một khi người đặt nghi vấn đã đồng ý với phát biểu gò-đất, thì phát biểu đồng-cỏ mặc nhiên trở thành niềm tin bất di bất dịch của người nói.

Giáo sư Triết Học người Anh Nicholas Shackel là người đầu tiên đặt ra thuật ngữ “Học thuyết Gò-Đất-và-Đồng-Cỏ” (Motte-and-Bailey doctrine) khi bàn về các lỗi ngụy biện trong một số luận điểm triết học.

Đồng-cỏ - Tính hợp lệ của kiến thức khoa học cũng tương đương với kiến thức tạo ra bởi văn hóa. Mặt Trời là một khối khí nóng hay Mặt Trời là tác phẩm của một vị thần dân gian. Hai phát biểu này có mức độ chủ quan tương đương nhau.
Hiện thực - Nghi vấn về sự khác biệt giữa hai quá trình xây dựng và phản biện kiến thức.
Gò-đất - Thực tại mà chúng ta đang nhận thức đều do xã hội xung quanh tạo ra (Reality is socially constructed).

Tòa lâu đài ẩn mình trong ánh sáng

Những cuộc chiến vô nghĩa

Đồng-cỏ - X là một cuộc chiến vì hòa bình và sự an toàn cho tất cả chúng ta.
Hiện thực - Cuộc chiến kéo dài dai dẳng, ngân sách quân sự tăng không ngừng. Nghi vấn về ý nghĩa của cuộc chiến bắt đầu được đặt ra.
Gò-đất - Không lẽ mọi người lại không ủng hộ binh lính của mình sao?

Những bài thuốc vô thưởng vô phạt

Đồng-cỏ - X có tác dụng hỗ trợ điều trị và làm chậm sự phát triển của khối u.
Hiện thực - Nghi vấn về hiệu quả đối với người bệnh.
Gò-đất - Bạn còn gì để mất mà không dám thử? Bệnh nhân nào cũng cần tinh thần lạc quan. Cho dù là liệu pháp giả dược, thì nó cũng giúp bệnh nhân cảm thấy bớt căng thẳng.

Dự báo thời tiết ngoài kia, nhưng mưa gió và giông tại đây

Đồng-cỏ - Tổ chức Lương Thực Quốc Tế đã dự báo có gần 265 triệu người có thể đối mặt với nạn đói do ảnh hưởng kinh tế từ đại dịch COVID-19. Hãy mở cửa nước Mỹ trở lại!
Hiện thực - Nghi vấn về sự an toàn khi mở cửa quá sớm.
Gò-đất - Ảnh hưởng kinh tế của việc phong tỏa là có thật. Không lẽ bỏ mặc những người đang phải chạy ăn từng ngày?

Những viên gạch tạo ra tòa lâu đài đó là gì?

Mình từng bắt gặp không ít cuộc đối thoại có cấu trúc gò-đất-và-đồng-cỏ. Từ những câu chuyện vu vơ đời thường, những buổi họp tại nơi làm việc, đến cả những trao đổi học thuật vốn rất duy lý của giới hàn lâm. Những cuộc đối thoại này thường khiến cảm xúc của các bên tham gia bộc phát rất mạnh. Chúng mở đầu bằng những tranh luận gay gắt về phát biểu đồng-cỏ với nhiều chuỗi nhân quả đan xen nhau. Và kết thúc bằng sự chấp nhận một cách miễn cưỡng phát biểu gò-đất.

Về sau, khi nghiên cứu nhiều về Tâm Lý Học Phát Triển, mình chợt nhận ra tòa lâu đài ngự trị trên gò đất kia có ít nhiều hình ảnh của các giá trị phổ quát về đạo đức xã hội. Phản bác phát biểu gò-đất lúc này sẽ trở thành công kích chính đức tin cá nhân của người nghe. Một kỹ thuật dẫn nhập và xoay chiều lập luận rất tinh vi. Khi được sử dụng để độc thoại với bản thân, cấu trúc này còn có thể trở thành một cơ chế phòng vệ cực kỳ hữu hiệu của cái tôi.

Mỗi lần nhận ra hình ảnh của cấu trúc gò-đất-và-đồng-cỏ, mình chủ động ngồi nghe thay vì tiếp tục tranh luận. Có nhiều luận điểm cần thời gian lắng đọng để chiêm nghiệm. Tòa lâu đài càng kiên cố, thì càng khó để soi sáng mọi ngóc ngách.

Cho dù bạn có mạnh mẽ hay thông minh thế nào, cũng đừng cố chống lại cảm xúc của mình. Chúng ta thường chỉ nghe những gì mà cảm xúc dẫn dắt. Lý trí hay cảm tính có thể là hai mặt của cùng một hiện tượng. Một nỗ lực không ngừng dung hòa các cảm xúc trái chiều nhau để tâm trí bạn không rơi vào trạng thái mông lung.